De stroomstoring in Spanje en Portugal: gevolgen en lessen voor Nederland

Op maandag 28 april 2025 werd Spanje en Portugal getroffen door een grootschalige stroomstoring die aanzienlijke verstoringen veroorzaakte in het dagelijks leven, de economie en de publieke dienstverlening. Deze gebeurtenis heeft niet alleen de kwetsbaarheid van de Europese elektriciteitsinfrastructuur blootgelegd, maar roept ook belangrijke vragen op over de weerbaarheid van Nederland tegen dergelijke incidenten. Dit artikel onderzoekt de oorzaken, gevolgen en de lessen die Nederland kan trekken uit deze stroomstoring, evenals de maatregelen die nodig zijn om de eigen infrastructuur te beschermen tegen soortgelijke dreigingen.

De oorzaak van de stroomstoring

De stroomstoring in Spanje en Portugal begon rond 12:33 uur op 28 april 2025, toen binnen enkele seconden een groot deel van het elektriciteitsnet van beide landen uitviel. De storing, die 15 gigawatt aan elektriciteit in één keer uit het systeem deed verdwijnen, had een onmiddellijk effect op miljoenen huishoudens en bedrijven. Deze gebeurtenis resulteerde in een tijdelijke onderbreking van de stroomvoorziening, met gevolgen voor het vervoer, de communicatie en de gezondheidszorg.

Hoewel de oorzaak van de stroomstoring nog niet volledig is vastgesteld, zijn er verschillende theorieën geopperd. Volgens de Spaanse netbeheerder Red Eléctrica de España (REE) was er sprake van een sterke oscillatie in het Europese elektriciteitsnet, wat leidde tot een plotselinge ontkoppeling van het Spaanse net. Dit fenomeen wordt vaak geassocieerd met instabiliteit in het netwerk, veroorzaakt door onverwachte fluctuaties in de vraag en het aanbod van elektriciteit. Deze verstoringen kunnen zich snel verspreiden over verschillende landen, vooral in een gezamenlijk Europees net.

Andere theorieën over de oorzaak van de storing, zoals een atmosferisch fenomeen of een brand in Frankrijk die een hoogspanningslijn zou hebben beschadigd, werden later verworpen. Er zijn geen aanwijzingen gevonden voor een cyberaanval als oorzaak van de storing, hoewel dit in de eerste instantie werd gespeculeerd. Zowel de Portugese netbeheerder REN als de Spaanse cyberbeveiligingsorganisatie INCIBE gaven aan dat er geen tekenen waren van een cyberaanval.

De impact op Spanje en Portugal

De gevolgen van de stroomstoring waren op zijn zachtst gezegd ingrijpend. Het elektriciteitsnetwerk van beide landen stortte voor een kort moment in, met als resultaat dat duizenden mensen zonder stroom kwamen te zitten. Naast de verstoringen in huishoudens en bedrijven, werd het openbaar vervoer zwaar getroffen. Treinen, metro's en trams stonden stil, en verkeerslichten werkten niet, wat leidde tot verkeersopstoppingen in grote steden zoals Madrid, Barcelona en Lissabon. Dit veroorzaakte aanzienlijke vertragingen en chaos, terwijl luchthavens in Madrid, Lissabon, Porto en Faro tijdelijke beperkingen ondervonden.

De storing had ook ernstige gevolgen voor de communicatie. Mobiele netwerken en internetdiensten werden verstoord, wat resulteerde in een significante daling van het dataverkeer. Dit had invloed op bedrijven en particulieren die afhankelijk zijn van constante verbindingen voor werk, sociale interactie en toegang tot diensten. In supermarkten ontstonden lange wachttijden bij de kassa, en veel winkels sloegen tijdelijk hun deuren dicht vanwege de onbetrouwbaarheid van de elektriciteit. Ook pinautomaten werkten niet goed, wat leidde tot een toename van de vraag naar contant geld.

Gelukkig was de hersteltijd relatief kort. Het stroomnetwerk werd vanaf de middag van 29 april voor 99% hersteld, dankzij de snelle inzet van hulpdiensten en de samenwerking met buurlanden zoals Frankrijk en Marokko. Toch blijft de vraag bestaan of de Europese netwerken robuust genoeg zijn om dergelijke storingen op de lange termijn te voorkomen.

Wat betekent dit voor Nederland?

Hoewel Nederland op het moment van de stroomstoring niet direct werd getroffen, roept deze gebeurtenis belangrijke vragen op over de veiligheid en de weerbaarheid van de Nederlandse infrastructuur. De stroomstoring in Spanje en Portugal illustreert hoe kwetsbaar Europese netwerken kunnen zijn voor grote verstoringen. Nederland heeft te maken met vergelijkbare risico's, vooral gezien de groeiende afhankelijkheid van hernieuwbare energiebronnen zoals wind- en zonne-energie, die inherent meer fluctuaties in de stroomproductie met zich meebrengen.

Het Nederlandse elektriciteitsnet is doorgaans goed beveiligd, maar het is niet immuun voor de uitdagingen die grote netverstoringen met zich meebrengen. De transitie naar duurzamere energie kan de stabiliteit van het net onder druk zetten, vooral als de capaciteit van de infrastructuur niet gelijke tred houdt met de toename van het gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Netbeheerders in Nederland hebben al aangegeven dat de druk op het elektriciteitsnet toeneemt, vooral in regio's met een beperkte netcapaciteit. Dit kan leiden tot gridcongestie, een situatie waarin het netwerk niet voldoende capaciteit heeft om de vraag naar elektriciteit te verwerken, wat uiteindelijk kan leiden tot storingen.

Om deze risico's te verminderen, heeft Nederland maatregelen genomen, zoals de implementatie van de NIS2-richtlijn (Network and Information Security) en de CER-richtlijn (Critical Entities Resilience). Deze wetgeving verplicht organisaties in vitale sectoren, zoals energie, water en gezondheidszorg, om maatregelen te nemen om hun netwerken en systemen te beschermen tegen cyberaanvallen en andere vormen van verstoring. Daarnaast worden er investeringen gedaan in de versterking van de infrastructuur, bijvoorbeeld door slimme netwerken die beter in staat zijn om fluctuaties in de energievraag en -aanbod te verwerken.

Desondanks blijven er zorgen over de mate waarin Nederland voorbereid is op langdurige stroomstoringen. Hoewel de meeste vitale diensten, zoals ziekenhuizen en watervoorziening, back-upsystemen hebben om hun werking voort te zetten, zou een langdurige stroomstoring aanzienlijke gevolgen hebben voor de samenleving als geheel. De Nederlandse overheid heeft aangegeven dat er draaiboeken zijn voor noodsituaties, maar de vraag blijft of deze draaiboeken adequaat zijn voor een crisis van deze omvang.

Het belang van voorbereiding en samenwerking

De stroomstoring in Spanje en Portugal onderstreept het belang van voorbereiding en samenwerking bij het omgaan met grootschalige verstoringen van vitale infrastructuur. De incidenten in de Iberische landen toonden aan hoe snel een systeem kan instorten wanneer netwerken niet goed beschermd of onvoldoende voorbereid zijn op onvoorziene gebeurtenissen. Dit benadrukt de noodzaak voor zowel overheden als bedrijven om te investeren in veerkrachtige infrastructuren die bestand zijn tegen onverwachte verstoringen, of deze nu het gevolg zijn van technische problemen, natuurrampen of cyberaanvallen.

Daarnaast is internationale samenwerking van essentieel belang. De steun die Spanje en Portugal ontvingen van hun buurlanden was cruciaal voor het herstel van de stroomvoorziening. Nederland kan hieruit leren door zijn samenwerking met andere Europese landen te versterken, zodat in geval van een grootschalige verstoring snel en efficiënt kan worden gereageerd.

Het is ook van belang dat Nederland blijft investeren in de opleiding van medewerkers in kritieke sectoren, zodat zij goed voorbereid zijn op noodsituaties. De recente stroomstoring in Spanje en Portugal laat zien dat we niet alleen afhankelijk kunnen zijn van technologie, maar dat ook menselijke factoren cruciaal zijn voor een succesvol herstel.

De stroomstoring in Spanje en Portugal heeft de kwetsbaarheid van Europese energie-infrastructuren blootgelegd en belangrijke lessen opgeleverd voor Nederland. De verstoring heeft de noodzaak benadrukt voor robuuste en flexibele netwerken, die in staat zijn om onverwachte fluctuaties in vraag en aanbod te verwerken. Nederland moet blijven investeren in de versterking van zijn elektriciteitsnet, de implementatie van veiligheidswetgeving en de samenwerking met andere landen om zich voor te bereiden op mogelijke grootschalige storingen. Alleen door deze maatregelen te nemen, kan Nederland zich wapenen tegen de dreigingen die de toekomst van de energie-infrastructuur met zich meebrengt.

Wat is

• Oscillatie: Dit verwijst naar een fluctuerende beweging of schommelende verandering in iets, zoals een elektrische stroom. In dit geval betekent het dat het elektriciteitsnet te maken kreeg met instabiliteit, waardoor het uit balans raakte.

• Netbeheerders: Dit zijn organisaties die verantwoordelijk zijn voor het beheer, de bediening en het onderhoud van het elektriciteitsnet. Ze zorgen ervoor dat de stroom door het net veilig en efficiënt wordt verdeeld naar huizen en bedrijven.

• Gridcongestie: Dit gebeurt wanneer er te veel vraag is naar elektriciteit op een bepaald moment en het netwerk de vraag niet kan bijhouden. Het gevolg is dat het netwerk kan overbelasten of zelfs uitvallen.

• NIS2-richtlijn (Network and Information Security): Dit is een Europese wetgeving die bedrijven en organisaties verplicht om strenge beveiligingsmaatregelen te nemen om hun netwerken en systemen te beschermen tegen cyberaanvallen en andere bedreigingen.

• CER-richtlijn (Critical Entities Resilience): Deze wetgeving richt zich op het verbeteren van de weerbaarheid van bedrijven en organisaties die essentieel zijn voor de samenleving, zoals energie- en waterbedrijven. Het doel is om te zorgen dat zij in geval van een crisis snel kunnen herstellen.

• Vitale sectoren: Dit zijn sectoren die van essentieel belang zijn voor het functioneren van de samenleving, zoals de energievoorziening, gezondheidszorg, waterbeheer en communicatie-infrastructuur. Wanneer deze sectoren niet goed functioneren, heeft dit grote gevolgen voor de samenleving.

• Back-upsystemen: Dit zijn reservevoorzieningen die in werking treden wanneer de reguliere systemen falen. Bijvoorbeeld, als de stroom uitvalt, kan een back-upgenerator tijdelijk stroom leveren.

• Draaiboeken: Dit zijn vooraf opgestelde plannen die beschrijven hoe te handelen in een crisissituatie, zoals een stroomstoring. Ze helpen om snel en effectief te reageren.

• Herstelcapaciteit: Dit verwijst naar het vermogen van een systeem om zich na een verstoring snel weer terug te herstellen en normaal te functioneren.

• Veerkrachtige infrastructuren: Dit zijn systemen of netwerken die in staat zijn om verstoringen te weerstaan en snel weer te herstellen. Ze zijn ontworpen om robuust te zijn tegen verschillende soorten risico's, zoals technische storingen of natuurrampen.

Ontdek meer over cybercrime en het darkweb in onze uitgebreide bibliotheek. Voor een gestructureerd overzicht van relevante onderwerpen kun je terecht op onze onderwerpenpagina, waar je een alfabetisch gerangschikte lijst vindt.

Update:

Onderzoek naar mogelijke cyberaanval op stroomstoring in Spanje

Portugal vraagt EU om onderzoek naar stroomstoring, Spanje stelt eigen commissie in