Vraag van de week: Waarom de digitale euro zoveel vragen oproept en waarom die vragen terecht zijn / Tips / Menu Hulpmiddelen & Kwetsbaarheden

De presentatie is tevens beschikbaar via YouTube.

De discussiepodcast is tevens beschikbaar via Spotify.

Bij Cybercrimeinfo krijgen we vaak vragen over de digitale euro. Daarin zijn we er even wat dieper ingedoken om hier een artikel over te schrijven, omdat de onduidelijkheid rond dit onderwerp groot is en omdat het debat verder gaat dan techniek alleen. Veel vragen gaan niet over hoe je ermee zou betalen, maar over vertrouwen, macht en afhankelijkheid. Dat maakt de digitale euro tot een onderwerp dat moeilijk uit te leggen is, maar wel steeds relevanter wordt.

De digitale euro is het plan voor een digitale vorm van publiek geld binnen de eurozone. Het idee is dat burgers en bedrijven naast contant geld en bankrekeningen ook toegang krijgen tot digitaal centralebankgeld. Het project bevindt zich nog in de voorbereidingsfase en kan alleen worden ingevoerd als Europese wetgeving daarvoor wordt vastgesteld. Dat betekent dat niet alles al vastligt en dat sommige keuzes nog onderwerp zijn van politiek en maatschappelijk debat.

Geld voelt simpel, maar is dat niet

In het dagelijks leven is geld eenvoudig. Je betaalt, ontvangt salaris en rekent af. Zodra je echter vraagt wat geld eigenlijk is, wordt het abstract. Geld heeft geen intrinsieke waarde. Een eurobiljet is materieel weinig waard en een banksaldo bestaat uit cijfers in een systeem. Toch functioneren ze, omdat we collectief accepteren dat ze waarde vertegenwoordigen.

Dat principe geldt voor alle vormen van geld. Of het nu contant is, op een bankrekening staat of in de toekomst digitaal bij een centrale bank wordt geregistreerd, de waarde ontstaat door vertrouwen en afspraken. Juist omdat geld steeds minder tastbaar is geworden, voelen veranderingen eraan voor veel mensen ongemakkelijk. De digitale euro maakt dat gevoel sterker, omdat het een nieuwe vorm introduceert zonder dat er voor veel mensen een zichtbaar probleem bestaat dat ermee wordt opgelost.

Wat het verschil is tussen bankgeld en publiek geld

Het saldo op een betaalrekening voelt als eigen geld, maar juridisch gezien is het een vordering op een commerciële bank. In normale omstandigheden merk je daar niets van, mede door toezicht en depositogarantie. Toch blijft het zo dat digitaal geld vandaag de dag grotendeels wordt uitgegeven en beheerd door commerciële instellingen.

Contant geld is anders. Dat is publiek geld, uitgegeven door het Eurosysteem en daarmee losgekoppeld van de financiële gezondheid van individuele banken. De digitale euro is bedoeld als een digitale variant van dat publieke geld. In Europa zou de uitgifte en het kernbeheer daarvan liggen bij de Europese Centrale Bank, terwijl banken en andere betaalinstellingen verantwoordelijk blijven voor de toegang, dienstverlening en het contact met gebruikers.

Voor de meeste mensen maakt dit in het dagelijks gebruik weinig verschil. Betalen blijft betalen. De meerwaarde van de digitale euro zit niet in snelheid of gemak, maar in de onderliggende structuur van het geldstelsel. Beleidsmakers kijken daarbij vooral naar de toekomst, waarin contant geld mogelijk verder afneemt en digitaal betalen steeds afhankelijker wordt van commerciële en vaak internationale partijen.

Waarom dit geen bitcoin is

De digitale euro wordt vaak vergeleken met bitcoin en andere cryptomunten, maar die vergelijking gaat fundamenteel mank. Bitcoin is een private, gedecentraliseerde cryptovaluta zonder centrale uitgever en zonder vaste waarde. De prijs wordt bepaald door vraag en aanbod en kan sterk schommelen. Het systeem is ontworpen om buiten overheden en centrale banken te functioneren.

De digitale euro is juist het tegenovergestelde. Het is bedoeld als officiële euro in digitale vorm, met een vaste waarde. Eén digitale euro is altijd gelijk aan één euro, net zoals contant geld. Er is geen sprake van schaarste, koersvorming of speculatie. Het doel is stabiliteit en bruikbaarheid als betaalmiddel, niet het creëren van een alternatief financieel systeem.

Kopiëren, hacken en programmeerbaarheid

Een veelgehoorde zorg is of digitale euro’s kunnen worden gekopieerd of gehackt. Het is belangrijk om dat onderscheid scherp te maken. Een digitale euro is geen bestand dat je kunt downloaden of dupliceren, maar een geregistreerde aanspraak binnen een gecontroleerd systeem. Net als bij bankrekeningen kan een euro maar één keer worden uitgegeven.

Dat betekent niet dat er geen risico’s zijn. Net als bij internetbankieren kunnen aanvallen plaatsvinden op apps, accounts, identificatieprocessen of infrastructuur van betrokken partijen. Dat zijn bekende dreigingen die ook nu al bestaan. De digitale euro verandert dat dreigingslandschap niet fundamenteel, maar verschuift het naar een publiek systeem met eigen beveiligings- en toezichtskaders.

Rond programmeerbaarheid bestaat veel verwarring. In de huidige plannen wordt expliciet gesteld dat de digitale euro geen geld mag worden met ingebouwde bestedingsbeperkingen, zoals vouchers of tegoeden die alleen voor specifieke aankopen mogen worden gebruikt. Tegelijk wordt erkend dat betaalfunctionaliteit kan worden uitgebreid, bijvoorbeeld met automatische of voorwaardelijke betalingen. Dat is iets anders dan het programmeren van het geld zelf, maar het verklaart waarom dit onderwerp gevoelig blijft.

Privacy en offline gebruik

Privacy is een centraal aandachtspunt in de discussies rond de digitale euro. Een van de uitgangspunten is dat gebruikers niet continu gevolgd mogen worden in hun betalingen. Daarom wordt ook gekeken naar een offline variant, waarbij transacties lokaal kunnen plaatsvinden zonder directe online registratie. Dat zou bijdragen aan privacy en aan de robuustheid van het systeem bij storingen of netwerkuitval.

Hoe privacy precies wordt ingevuld, is nog onderdeel van het ontwerpproces en de wetgeving. Vast staat wel dat dit geen bijzaak is, maar een kernvraag binnen het project. Juist omdat het om publiek geld gaat, is maatschappelijke acceptatie zonder duidelijke privacywaarborgen nauwelijks denkbaar.

Waarom er wordt gesproken over limieten

Een ander punt dat vaak terugkomt, is de mogelijkheid dat mensen massaal geld van bankrekeningen zouden verplaatsen naar digitale euro’s. Om dat risico voor financiële stabiliteit te beperken, wordt gesproken over mechanismen zoals aanhoudlimieten. Het idee is dat de digitale euro primair een betaalmiddel blijft en geen alternatief spaarinstrument wordt.

Belangrijk hierbij is dat het concept van limieten wordt besproken, maar dat concrete bedragen nog niet vastliggen. Dit is een beleidsinstrument in ontwikkeling, geen vaststaand gegeven. Het doel is het bestaande financiële systeem te beschermen, niet om het gebruik van de digitale euro onaantrekkelijk te maken.

De echte kern van het debat

Uiteindelijk draait de discussie over de digitale euro niet om betalen in de supermarkt. Het gaat over wie de basis van het digitale betalingsverkeer beheert en welke afhankelijkheden daarbij ontstaan. In een wereld waarin contant geld afneemt en digitale betalingen grotendeels via private en vaak internationale netwerken lopen, rijst de vraag of er een publieke digitale basis nodig is.

Tegelijkertijd roept centralisatie begrijpelijke zorgen op over macht en controle, zeker in een tijd waarin internationale afspraken onder druk staan en financiële systemen steeds vaker geopolitiek worden ingezet. Geen enkel geldsysteem is volledig neutraal. Banksaldi kunnen worden bevroren, betalingen kunnen worden geweigerd en regels kunnen veranderen. De digitale euro verandert die realiteit niet, maar maakt haar wel zichtbaarder.

Waarom dit onderwerp bij Cybercrimeinfo thuishoort

Voor Cybercrimeinfo is de digitale euro relevant omdat het raakt aan bredere thema’s zoals digitale afhankelijkheid, machtsconcentratie en vertrouwen in digitale infrastructuur. Het gaat niet om het aanjagen van angst of het voorspellen van doemscenario’s, maar om het inzichtelijk maken van ontwikkelingen die fundamenteel zijn voor hoe onze samenleving functioneert.

De digitale euro is geen eenvoudige innovatie en ook geen directe oplossing voor een dagelijks probleem. Het is een systeembesluit met lange termijn gevolgen. Juist daarom blijven de vragen terugkomen en juist daarom verdienen ze een feitelijke, nuchtere en begrijpelijke uitleg. Niet om iedereen te overtuigen, maar om duidelijk te maken waar het debat werkelijk over gaat.

Is de digitale euro verplicht als die wordt ingevoerd?

Nee. In de huidige plannen is de digitale euro bedoeld als aanvullende betaaloptie naast contant geld en bestaande bankrekeningen. Er is geen sprake van verplichte deelname voor burgers of bedrijven. Contant geld blijft formeel bestaan en wordt niet vervangen door de digitale euro.

Verdwijnt contant geld als de digitale euro er komt?

Volgens de officiële uitgangspunten niet. De digitale euro is nadrukkelijk gepresenteerd als aanvulling op contant geld. Dat neemt niet weg dat het gebruik van contant geld al jaren afneemt door maatschappelijke en commerciële ontwikkelingen, los van de digitale euro.

Wordt mijn bank overbodig door de digitale euro?

Nee. Banken blijven een centrale rol spelen in het betalingsverkeer. In het voorgestelde model verzorgen zij onder meer de toegang tot digitale euro wallets, identificatie van klanten en klantenservice. De centrale bank geeft het geld uit, maar neemt niet de rol van commerciële bank over.

Kan de overheid mijn digitale euro’s blokkeren of afpakken?

Net als nu kan de overheid onder strikte wettelijke voorwaarden ingrijpen, bijvoorbeeld bij strafrechtelijk onderzoek of sancties. De digitale euro creëert geen volledig nieuw type bevoegdheid, maar digitalisering kan bestaande maatregelen wel sneller uitvoerbaar maken. Dat is precies waarom rechtsstatelijke waarborgen en toezicht een belangrijk onderdeel van het debat zijn.

Is de digitale euro anoniem?

Volledige anonimiteit zoals bij contant geld is technisch lastiger, maar privacy is wel een expliciet uitgangspunt. Er wordt gewerkt aan modellen waarbij betalingen zo min mogelijk inzicht geven in persoonlijke gegevens, onder meer via offline gebruik. De exacte invulling ligt nog niet vast en is onderdeel van wetgeving en ontwerpkeuzes.

Kan digitaal geld zomaar worden ‘bijgemaakt’?

De centrale bank kan geld uitgeven, net zoals nu gebeurt met contant geld. Dat betekent niet dat dit willekeurig gebeurt. Uitgifte van geld valt onder monetair beleid en wettelijke kaders. Een digitale euro verandert dat principe niet, maar alleen de vorm waarin publiek geld beschikbaar is.

Wat gebeurt er als het systeem wordt gehackt?

Net als bij het huidige bankensysteem zijn aanvallen mogelijk, maar het geld zelf is geen kopieerbaar bestand. Risico’s zitten vooral in toegang, accounts en infrastructuur. De kernsystemen worden ontworpen met zware beveiliging en toezicht, vergelijkbaar met andere kritieke financiële infrastructuur.

Disclaimer artikelen

Dit artikel is bedoeld als feitelijke en neutrale uitleg van een ontwikkeling die zich nog in voorbereiding bevindt. De digitale euro is op het moment van schrijven niet ingevoerd en onderdelen van het ontwerp, de wetgeving en de uitvoering kunnen wijzigen. Cybercrimeinfo volgt publieke bronnen, officiële beleidsdocumenten en verklaringen van betrokken instellingen, waaronder de Europese Centrale Bank. Aan dit artikel kunnen geen rechten worden ontleend. Het doel is inzicht en context bieden, niet adviseren of voorspellen.

Bron: Cybercrimeinfo (ccinfo.nl)

Meer vragen of tips van de week

Schrijf je hier in voor het dagelijks journaal of de wekelijkse nieuwsbrief.